گیتار یکی از شناخته شدهترین و محبوبترین سازهای دنیا است. اکثر گیتارها به شکل ۶ سیم ساخته میشوند و با کمک انگشتان دست یا پیک گیتار نواخته می شوند به همین دلیل این ساز در دسته سازهای زهی-زخمهای(سازهایی که سیم دارند و با ضربه به سیمها نواخته میشوند) دستهبندی میشود. گیتار را میتوان یکی از قدیمیترین آلات موسیقی ساخته شده توسط بشر دانست که در طی قرنها دچار تحولات مختلف شده است و امروزه انواع گوناگونی از آن تولید میشود.
گیتار سازی است که امکانات نوازندگی وسیعی در اختیار نوازندگان قرار میدهد. در نتیجه یک نوازندهی حرفهای گیتار توانایی اجرای انواع قطعات موسیقی در سبکهای مختلف مثل پاپ، کلاسیک، فلامنگو، جز، راک، بلوز و … را دارد.
نکات کلیدی در مورد ساز گیتار:
اجزای گیتار
تمام گیتارها در هر مدل و اندازهای، از اجزای مشخصی ساخته میشود. کیفیت متریال استفاده شده در یک گیتار، یکی از عوامل اصلی تعیین قیمت آن است. همچنین هرچه اجزای گیتار مثل پل، فرت، گوشیهای کوک، جنس چوب بدنه و دسته و… کیفیت بالاتری داشته باشند، صدای ساز هم بهتر میشود و نوازندگی با آن سادهتر است.
اجزای یک گیتار شامل این موارد است:
- صفحات پشت، جلو و کنار: این قسمتها، بدنه اصلی گیتار را تشکیل میدهند و معمولا از جنس چوب ساخته میشوند.
- دسته: دسته گیتار هم مثل بدنهی ساز، معمولا از چوب ساخته میشود.
- صفحه انگشتگذاری یا فرتبورد: صفحهای چوبی که روی دسته ساز قرار میگیرد و نوازندگان انگشتان دست خود را برای نواختن نتها روی آن قرار میدهند.
- پاشنه: محل اتصال دسته به بدنه
- حفره صدا: صدای تولید شده در کاسه ساز از این حفره خارج میشود.
- روزت(Rosette): تزئیناتی که اطراف حفره صدای ساز قرار میگیرد.
- سردسته
- گوشیهای کوک: سیمها را شل و سفت میکنند تا ساز کوک شود.
- خرک و شیطونک (Nut & Saddle): قطعاتی که بالا و پایین ساز قرار میگیرند و وظیفه تنظیم ارتفاع سیمها را دارند.
- سیم
- پل (Bridge): قطعهای چوبی روی صفحه جلویی ساز که خرک روی آن قرار میگیرد.
- فرت: میلههای باریک فلزی که روی دسته ساز نصب میشوند و محل قرارگیری هر نت را مشخص میکنند.
- پیکآپ: قطعهای برای اتصال ساز توسط سیم به پخشکنندههای صدا مثل امپلیفایرها
- پین استرپ: یک پین فلزی در پایین یا کنار بدنه ساز برای نصب استرپ(بند) گیتار
- inlays: نقوشی که برای زیبایی و راهنمایی روی دسته گیتار و معمولا فرتهای ۳، ۵، ۷ و ۱۲ قرار میگیرد.
بیشتر بخوانید: یادگیری گیتار چقدر زمان میبرد؟
کوک گیتار
هر سازی برای اینکه صدای دلنشینی داشته باشد نیاز است که کوک شود. برای کوک کردن از الفبای موسیقی استفاده میشود. که به ترتیب به شکل دو C، ر D، می E، فا F، سل G، لا A، سی B شناخته میشوند. در سازهای زهی، به هر سیم یکی از این نتها اختصاص داده میشود و با شل و سفت کردن سیمها، سیم در کوک مورد نظر تنظیم میشود.
برای راحتتر بودن کار، سیمهای گیتار همیشه از پایین به بالا شمارهگذاری میشود. در نتیجه کوک استاندارد گیتار از پایینترین سیم (سیم ۱) تا بالاترین سیم (سیم ۶) به صورت می E، سی B، سل G، ر D، لا A، می E است. نباید فراموش کرد که این کوک استاندارد و رایج گیتار است و نوازندگان ممکن است در سبکهای مختلف از کوکهای دیگری هم برای ساز خود استفاده کنند.
تاریخچه ساز گیتار
کلمه گیتار به رنج وسیعی از سازهای زهی یا کوردوفون گفته میشود. منظور از ساز زهی یا کوردوفون سازی است که صدای آن در نتیجه ارتعاش سیمها بوجود میآید. اگرچه گیتار در زبانهای مختلف مثل فرانسوی(guitare)، آلمانی(Gitarre) و اسپانیایی(guitarra) به شکلی شبیه به «گیتار» تلفظ میشود اما به نظر میرسد ریشهی کلمهی گیتار به زبان یونان باستان و کلمه qīthārah و یا کلمه سیتار در فارسی بر میگردد.
بین محققین در مورد ساز مادری که گیتار از روی آن به وجود آمده است اختلاف نظر وجود دارد. بعضی معتقدند که ساز چهار سیم عود میتواند سازی باشد که گیتار از روی آن ساخته شده است. بعضی دیگر معتقدند که ریشه ساز گیتار به ساز لوت Lute بر میگردد. اگرچه تشخیص دقیق اینکه ریشه گیتار از کدام ساز میآید دشوار است، اما بدون شک بشر از سالها قبل توانسته بود سازهای موسیقی زهی-زخمی را تولید کند. قدیمیترین نشانه تاریخی از یک ساز زهی(کوردوفون) مربوط به یک سنگنگارهی ۳۳۰۰ ساله از تمدن بابل و قوم هیتیها است که در آن، سازی شبیه به گیتار در دست یک فرد دیده میشود.
اگر بخواهیم روند تاریخی که به ساخت گیتار امروزی منتهی شده است را بررسی کنیم میتوانیم این سیر تاریخی را در نظر بگیریم:
- قرن ۱۳ میلادی: دو مدل ساز با نام گیتارز guitars در اسپانیا تولید میشد. مدل گیتارا لاتینا guitarra latina یک حفرهی صدا داشت و دسته باریکتری داشت. مدل گیتارا موریسکا guitarra morisca چند حفرهی صدا داشت و دستهی پهنتری داشت.
- قرن ۱۴ میلادی: اسم دو مدل ساز ساخته شده در اسپانیا منسوخ شد و به هر دوی آنها گیتار میگفتند.
- قرن ۱۵ و ۱۶ میلادی: یک ساز دیگر به اسم ویهولا vihuela ساخته شد که ۶ سیم داشت و شبیه به ساز لوت کوک میشد. ساز ویهولا به جز در اسپانیا و ایتالیا محبوبیت چندانی پیدا نکرد چرا که در آن زمان ساز لوت در بیشتر نقاط اروپا ساز محبوب بود. از ساز Vihuela به عنوان تاثیرگذارترین ساز در ساخت نسل بعدی گیتارها یعنی گیتار ۵ سیم یا گیتار باروک یاد میشود.
- قرن ۱۶ تا ۱۸ میلادی: از اواسط قرن ۱۶ میلادی، ساز ۵ سیم (۵ جفت سیم) که به عنوان گیتار باروک هم شناخته میشود ساخته شد. این ساز در اسپانیا، فرانسه و ایتالیا بسیار محبوب شد و تا قرن ۱۸ توانست محبوبیت خود را حفظ کند و مدلهای متفاوتی از آن ساخته شود.
- قرن ۱۹ میلادی – سال ۱۸۵۰: سرانجام شکل امروزی گیتارهای مدرن در اواسط قرن ۱۹ میلادی توسط گیتارسازان مختلفی به وجود آمد. مهمترین سازندهها در این دوران دو فرد به نامهای ژورادو و سولارس بودند که ساختار داخلی و مهاربندی بدنه گیتارها را به وجود آوردند که ساز را بسیار مقاوم کرد. این ساختار تا به امروز باقی مانده است.
انواع ساز گیتار
گیتار به شکلهای مختلفی دستهبندی میشود. گاهی بر اساس اندازه بدنه، گاهی تعداد سیمها و گاهی الکتریک و آکوستیک بودن آن. به شکل کلی میتوان مهمترین و شناخته شدهترین گیتارها را در این دستهبندیها قرار داد:
گیتار آکوستیک
دسته اول گیتارها با عنوان گیتار آکوستیک به رنج وسیعی از گیتارها گفته میشود. سازهایی مثل گیتار کلاسیک، گیتار فلامنکو، گیتار آکوستیک سیمفلزی، گیتار صفحه تخت (Flat-top) و صفحه منحنی (Archtop) همه از جمله سازهایی هستند که در این دسته قرار میگیرند. بدنه گیتار آکوستیک احتمالا نزدیکترین شکل به تصویری است که هر فرد از گیتار در ذهن دارد.
خصوصیتی که میتوان برای گیتارهای مدل آکوستیک در نظر گرفت، ایجاد شدن صدا در بدنه و کاسهی ساز است که بر خلاف گیتار الکتریک که صدا از طریق پیکآپ الکترومغناطیسی ایجاد میشود، عمل میکند. به همین دلیل است که ضخامت بدنه گیتارهای آکوستیک بیشتر از گیتار الکتریک است تا صدا به راحتی در آن تولید شود. سازهایی مثل یوکللی نیز به مدلهای آکوستیک گیتار بسیار نزدیک هستند.
گیتار کلاسیک
گیتار کلاسیک یکی از رایجترین انواع گیتار است. این ساز معمولا از بدنه چوبی ساخته میشود و صدای گرم و جذابی دارد. سیمهای گیتار کلاسیک به دو قسمت سیمهای زیر یا Treble (سه سیم) و بم یا باس Bass (سه سیم دیگر) تقسیمبندی میشود. سیمهای نایلونی از جنس نایلون ساخته میشوند که صدای نرمتری دارند و سیمهای باس از جنسهای برنز یا مسی ساخته میشوند. دستهی پهن گیتار کلاسیک و رنج صدایی وسیع آن این امکان را به نوازندگان میدهد که قطعات مختلف در سبکهای متفاوت مخصوصا قطعا پرتکنیک کلاسیک را به راحتی اجرا کنند. اجرای آکوردها، نتها و تکنیکهای پیچیده روی گیتار کلاسیک بهترین نتیجه را به همراه دارد. گیتار کلاسیک با نام گیتار اسپنیش یا اسپانیایی هم شناخته میشود.
یکی از انواع گیتار کلاسیک، مدل الکتروآکوستیک آن است که در واقع همان ساختار بدنهی گیتار کلاسیک را دارد. اما به وسیلهی پیکآپ یا اکولایزر Equalizer امکان اتصال به پخشکنندههای الکتریکی صدا مثل امپلیفایر را دارد. کار پیکآپ در واقع تبدیل صدا به امواج الکتریکی برای پخش در امپلیفایر است. این گیتارها از طریق یک سیم به امپلیفایر متصل میشوند.
گیتار فلامنکو
گیتار فلامنکو به لحاظ ظاهری بسیار شبیه به گیتار کلاسیک است و تشخیص این دو در نگاه اول بسیار دشوار است. در گیتار فلامنکو معمولا صفحهی رویی ساز نازکتر ساخته میشود. همچنین ساختار درونی کاسه ساز یا همان Bracing (مهاربندی) به شکل سادهتری است تا صدا شفافتر از گیتار کلاسیک باشد. چرا که نوازندگان گیتار فلامنکو از تکنیکهای خاصی برای نواختن این ساز استفاده میکنند و نوع صدادهی ساز باید تفاوتهایی با یک گیتار کلاسیک استاندارد داشته باشد.
گیتار آکوستیک سیمفلزی یا صفحهتخت (Flat-top)
اگرچه پیشتر اسم گیتار آکوستیک را به عنوان خانوادهای بزرگ از گیتارها نام بردیم اما باید حساب گیتار آکوستیک سیمفلزی را جدا در نظر بگیریم. این ساز که به عنوان گیتار صفحه تخت یا Flat-top هم شناخته میشود، به نسبت گیتار کلاسیک، بدنهی بزرگتری دارد و ساختار درونی و مهاربندی کاسه صدای آن (Bracing) متفاوتی نسبت به گیتار دارد. علاوه بر این، جنس فلزی سیمهای این گیتار باعث شده است که تونالیته صدایی شفافتر و بلندتری نسبت به گیتار کلاسیک ایجاد کند. اگرچه مدل گیتار آکوستیک سیمفلزی در چند گونه مختلف تولید میشود اما معروفترین و رایجترین مدل این ساز معروف به بدنهی دردنات Dreadnought است. از این مدل گیتار در بسیاری از سبکهای بلوز، پاپ، فولک یا محلی و جز استفاده میشود.
گیتار صفحه منحنی یا Arch-top
تفاوت اصلی گیتارهای صفحه منحنی در شکل بدنهی آنها است. در این مدلها، صفحهی رو و زیر گیتار به شکل منحنی ساخته میشود. همچنین برای حفرههای صدا، از حفرههایی شبیه به ویولن، معروف به حفرههای F شکل، استفاه میشود. گیتارهای Arch-top از سیمهای فلزی استفاده میکنند. این گیتارها امروزه از پیکآپهای مگنتی بهره میبرند و در هر دو شکل آکوستیک و الکتریک ساخته میشود. این مدل از گیتار در بین نوازندگان سبکهای راک و کانتری بسیاری محبوب است. کمپانی گیپسون معروفترین برند در تولید گیتارها آرکتاپ است.
گیتار رزونانسی
گیتارهای رزونانسی در ابتدا با هدف تولید صدای بلندتر بدون نیاز به آمپلیفایر و بلندگو ساخته شدهاند. این ساز به لحاظ ظاهری به گیتارهای آکوستیک شباهت دارد اما در ساخت بدنهی آن، علاوه بر چوب از آلومینیومهایی مثل برنج، نیکل، فولاد و نقره استفاده میشود. در واقع رزوناتورهای آلومینیومی نصب شده در ساز وظیفهی تولید صدا در این گیتارها را بر عهده دارند. تونالیتهی صدای تولیدی گیتارهای رزونانسی ویژگی خاص خود را دارند و با انواع دیگر گیتار کمی متفاوت است. به همین دلیل این مدل از ساز در بین برخی از نوازندگان، سازهای محبوبی هستند.
گیتار الکتریک
یکی از انواع گیتار که تفاوت زیادی در نوع بدنه و شکل ایجاد صدا و حتی جنس صدا با مدل آکوستیک دارد، گیتار الکتریک است. گیتارهای الکتریک از تکنولوژی الکترومغناطیس یا اثر فشار برق برای تولید صدا استفاده میکند. در گیتارهای الکتریک، ارتعاش سیمها تبدیل به سیگنالهای الکتریکی میشود و از طریق سیم یا انتقال رادیویی، به پخشکنندههای صدا مثل امپلیفایر منتقل میشود. این خصوصیت گیتارهای الکتریک باعث شده است که صدای آنها به کلی متفاوت از صدای گیتارهای آکوستیک باشد. همچنین این امکان را به نوازندگان میدهد که از انواع پدالها و افکتها برای ایجاد تغییر یا لرزههای مختلف در صدای ساز بهره ببرند.
گیتار الکتریک را میتوان از جمله محبوبترین سازها در دهههای اخیر دانست. مخصوصا بعد از رایج شدن سبکهایی مثل بلوز، راک و متال، این ساز محبوبیت دو چندانی بین نوازندگان این سبکها پیدا کرد.
بیشتر بخوانید: تفاوت گیتار الکتریک و آکوستیک چیست؟
گیتار بیس Bass
گیتار بیس یکی دیگر از انواع گیتار است که به لحاظ شکل تولید صدا شبیه به گیتار الکتریکی است. یعنی از پیکآپهای الکترومغناطیسی برای تبدلی ارتعاش سیمها به سیگنال و انتقال صدا به امپلیفایر استفاده میکند. گیتار بیس دستهی بلندتری نسب به گیتار الکتریک دارد. رایجترین مدل گیتار بیس ۴ سیم دارد، اگرچه مدلهای ۶ سیم آن هم ساخته میشود. این گیتار در محدودهی باس کوک میشود. صدایی که از این ساز میشنوید صدایی بسیار بمتر از گیتار الکتریک است. معمولا از گیتار بیس در گروههای موسیقی جز، راک و پاپ استفاده میشود.
انتخاب گیتار مناسب
همانطور که دیدیم گیتارها انواع مختلفی دارند و انتخاب نوع گیتار برای شروع بسته به هدفی که دارید متفاوت است. محبوبترین گیتارها در حال حاضر گیتار کلاسیک، گیتار آکوستیک و گیتار الکتریک هستند. معمولا نوازندگانی که قصد یادگیری قطعات کلاسیک یا پاپ را دارند به سراغ گیتار کلاسیک میروند. چرا که با گیتار کلاسیک میتوان انواع آهنگهای کلاسیک و پاپ را اجرا کرد. همچنین تکنیکهای مختلف و متنوعی را میتوان روی این ساز پیاده کرد.
کسانی که به دنبال صدای شفاف و خاص گیتار آکوستیک سیمفلزی هستند این ساز را انتخاب میکنند که در سبکهای بلوز، کانتری و جز بسیار پر کاربرد است. و در نهایت علاقهمندان به سبکهای راک، متال و بلوز به سمت ساز الکتریک میروند که صدای الکتریک و خاصی را تجربه کنند.
معروفترین مارکهای گیتار
با توجه به محبوبیت بسیار زیاد این ساز، بازار گیتار بسیار بزرگ است و به همین دلیل تولید کنندگان بزرگ و کوچک زیادی در آن فعال هستند. این تولید کنندگان بازه وسیعی از برندهای محلی، کمپانیهای معروف بینالمللی و سازندگان حرفهای(لوترین) را شامل میشود.
از معروفترین برندهای تولید گیتار در دنیا میتواند به این برندها اشاره کرد:
- گیبسون (Gibson): گیبسون یک کمپانی آمریکایی و یکی از قدیمیترین تولید کنندگان گیتار در دنیا است. شروع فعالیت کمپانی گیتار گیپسون به سال ۱۹۰۲ بر میگردد و مدلهای معروفی مثل ES، Les Paul و SG را در بین محصولات خود دارد.
- یاماها (Yamaha): یاماها یک برند ژاپنی است که سالهاست در زمینهی تولید آلات و تجهیزات موسیقی فعالیت میکند. گیتارهای کلاسیک و آکوستیک این برند به دلیل صدای خوبی که دارند بین نوازندگان بسیار محبوب هستند.
- مارتین (Martin): کمپانی مارتین یک برند آمریکایی است که از سال ۱۸۳۳ در زمینهی تولید گیتار فعالیت میکند. گیتارهای مارتین معروف به کیفیت بالا هستند. معمولا این کمپانی علاقهای به تولید سازهای اقتصادی ندارد به همین دلیل سازهای آن بسیار با کیفیتند.
- فندر (Fender): در بین برندهای گیتار الکتریک، قطعا فندر یکی از معروفترین کمپانیها است. فندر در سال ۱۹۵۱ پایهگذاری شد و گیتارهای الکتریک تولیدی این کمپانی توانسته است تحولی بزرگ در صنعت گیتارهای الکتریک ایجاد کند.
- الحمبرا (Alhambra): در بین برندهای گیتار کلاسیک و آکوستیک نباید نام برند الحمبرا را فراموش کرد. این برند اسپانیایی از سال ۱۹۶۵ مشغول به تولید سازهایی عالی برای نوازندگان است.
- تیلور (Taylor): تیلور یک کمپانی از کالیفورنیای آمریکاست که کار خود را در سال ۱۹۷۴ شروع کرد و امروز یکی از بزرگترین تولید کنندگان گیتار باکیفیت و خوشصدا در آمریکا و جهان است.
- آیبانز (Ibanez): در بین گیتارهای الکتریک و علاقهمندان راک و متال، ساز های برند آلبانز که یک برند ژاپنی است، جایگاه ویژهای دارند.
- اپیفون (Epiphone): اپیفون یکی از کمپانیهای زیرمجموعهی گیبسون است. این برند تلاش میکند سازهای با کیفیتی را در قیمتهای اقتصادیتر عرضه کند.
نوازندگان معروف گیتار
گیتار را میتوان در بین ۵ ساز محبوب و پرکاربرد در جهان طبقهبندی کرد. در نتیجه با وجود هزاران نوازنده در سرار دنیا، قطعا میتوان در هر سبک موسیقی صدها نوازندهی مطرح و فوقالعادهی گیتار را معرفی کرد. در اینجا به چند نوازنده مشهور گیتار در هر سبک اشاره میکنیم:
- سبک کلاسیک: آندرس سگوویا – جان ویلیامز – جولیان بریم، فرناندو سور، فرانسیسکو تارگا، پپه رومرو، کریستوفر پارکنینگ
- سبک بلوز: بی. بی. کینگ، اریک کلپتون، استیوی ری وان، رابرت جانسون، مادی واترز، بادی گای
- سبک راک: جیمی هندریکس، جیمی پیج، ادی ون هیلن، اریک کلپتون، کیت ریچاردز، دیوید گیلمور، چاک بری، کارلوس سانتانا
- سبک جز: وس مونتگمری، پت متینی، جو پاس، دیوید راینهارت، چارلی کریستین، جرج بنسون
مقالات مرتبط: گیتار کوچک چیست؟
سوالات متداول درباره ساز گیتار
گیتار چند سیم دارد؟
ساز گیتار استاندارد ۶ سیم دارد. اما مدلهایی با سیمهای کمتر و بیشتر هم ساخته میشود.
اولین گیتار در چه سالی ساخته شده است؟
اولین گیتار مدرن در سال ۱۸۵۰ ساخته شده است. اما شکلهای ابتداییترین گیتار از قرن ۱۳ ساخته میشد و در طی ۶ قرن به ساختار مدرن امروزی رسید.
گیتار از چه جنسی ساخته میشود؟
گیتارها معمولا از جنس چوب ساخته میشود. چوب گیتار در قسمتهای مختلف میتواند ماهوگانی، اسپروس، سدار، رزوود، گردو و… باشد.
محبوبترین مدلهای گیتار چه مدلهایی است؟
گیتار آکوستیک، کلاسیک و الکتریک محبوبترین مدلهای گیتار در دنیا هستند.
چه سبک موسیقی را میتوان با گیتار اجرا کرد؟
گیتار توانایی اجرای انواع سبکهای موسیقی مثل کلاسیک، پاپ، راک، بلوز و … را دارد. با این حال بعضی گیتارها برای اجرای سبکهای خاصی ساخته شده است.
یادگیری ساز گیتار چقدر زمان میبرد؟
ساز گیتار مثل هر ساز دیگری نیاز به تمرین مداوم دارد و نمیتوان نقطهی پایانی برای آن در نظر گرفت. هرچقدر بیشتر تمرین کنید در اجرای تکنیکها حرفهایتر میشوید.
گیتار با پیک نواخته میشود یا انگشت؟
گیتار به هر دو شکل انگشت و پیک نواخته میشود. در بعضی سبکها مثل سبک موسیقی کلاسیک فقط از انگشت استفاده میشود اما در سبکهای دیگر مثل سبک پاپ از پیک یا مضراب گیتار استفاده میشود.
چه عواملی قیمت گیتار را تعیین میکند؟
کیفیت متریال و اجزای گیتار و همچنین تکنیک ساخت آن، اصلیترین موارد در تعیین قیمت یک گیتار هستند. به همین دلیل در بازار میتوان از قیمتهای بسیار کم یعنی زیر ۵ میلیون تومان تا قیمتهای بسیار بالا یعنی بالای ۱۰۰ میلیون تومان گیتار تهیه کنید.
آیا گیتار همان یوکللی است؟
اگر چه یوکللی هم از سازهای زهی است و ساختاری مشابه گیتار دارد، اما بدنه یوکللی کوچکتر از گیتار است و ۴ سیم دارد، همچنین جنس صدای گیتار و یوکللی با هم متفاوت است. برای توضیحات بیشتر مقالهی تفاوت گیتار و یوکللی را مطالعه کنید.